Op vrijdag 7 juni was niet alleen de jubileumconferentie ‘Onderzoek en onderwijs: leren van elkaar’ op de Universiteit Twente. Na het officiële programma verdedigde collega Anne Tappel (Marianum) namelijk haar proefschrift ‘The sustainability of educational innovations’. Een onwaarschijnlijke kans waarvan ze dacht dat ze het niet zou kunnen, maar het tóch deed! 

Zonde van de energie

Anne werkt momenteel als beleidsmedewerker onderwijs en onderzoek op het Marianum (Groenlo en Lichtenvoorde). Daarnaast werkt ze een halve dag ‘bovenschools’ voor Carmel waar ze zich inzet voor het platform Kennis is maar de helft en voor het programma Versterking Kwaliteit Onderwijs. Tijdens haar onderwijscarrière is ze docent, teamleider en projectleider geweest. Ze maakte het dus zelf vaak genoeg mee: scholen die innovaties starten, vaak ondersteund met een subsidie. Maar wat gebeurt er op het moment dat de subsidie of kartrekker wegvalt, of als een schoolleider vertrekt? De laatste keer dat dit gebeurde, was voor haar de trigger om hier wat mee te doen. “Het is zo zonde van alle energie die docenten hierin steken. Dat moet anders kunnen.”

Datateams onder de loep

In haar proefschrift ontleedt ze het begrip duurzaamheid. Waar hebben we het precies over? Welke factoren zijn van invloed? En kunnen we het meten? Om dit in praktijk te brengen, nam ze de datateammethode als voorbeeld. Deze methode is onder andere door alle Carmelscholen gebruikt. Hierbij werken teams van docenten en schoolleiding samen aan het oplossen van concrete vraagstukken, met behulp van beschikbare data op hun school. De uitkomst verrast Anne: bij zo’n 75 procent van de scholen die tussen 2012 en 2017 met een datateam startten, is een vorm van duurzaamheid te zien. “Je kunt allerlei dingen denken, iedereen kent dat ‘onderbuikgevoel’, maar je moet het gewoon onderzoeken. Dat is toch wel iets waar ik nu beslist niet meer omheen kan. Ik kan bijvoorbeeld geen talkshow meer kijken, zónder me af te vragen waar mensen hun uitspraken op baseren.”

Highlights onderzoek

Uit het onderzoek blijken de volgende elementen van essentieel belang voor de duurzaamheid van onderwijsinnovaties:

• De positieve houding van leraren ten opzichte van de innovatie, die overigens ook tijdens de innovatie kan ontstaan.
• Ondersteuning door de schoolleider om 1) de vaardigheden van leraren te blijven ontwikkelen en 2) duidelijke richting te geven, koers te bepalen.
• Facilitering (in tijd en middelen) voor leraren om de innovatie voort te zetten en het belang ervan te onderstrepen.

Duurzaamheidsmeter
Anne: “De wetenschappelijke inzichten zijn heel waardevol, maar ik wilde óók iets maken waar scholen wat mee kunnen. Daarom ontwikkelden we de Duurzaamheidsmeter. Dit is een gesprekstool die helpt om tot concrete verbeteracties te komen voor een duurzame onderwijsontwikkeling.” Een uitgebreidere toelichting lees je op vo-raad.nl. Mooi nieuws: je kunt de Duurzaamheidsmeter gratis gebruiken via pro-u.duurzaamheidsmeter.utwente.nl. 

Niet durven, toch doen

Zo’n promotieonderzoek gaat natuurlijk niet alleen over rozen. Anne was er bij elkaar opgeteld zo’n zeven jaar (in deeltijd) druk mee. Met vele overwinningen én af en toe uit die comfortzone. “Een hoogtepunt was toen ik merkte dat ik de afgelopen jaren enorme stappen heb gemaakt. Dit was op een internationale conferentie waar ik mocht spreken. Vijf jaar ervoor stond ik in Stavanger (Noorwegen) op het podium. Ik gaf een presentatie over het eerste wetenschappelijke artikel dat ik schreef, in het Engels, voor een zaal vol met slimme en kritische mensen. Voordat ik aan dit hele avontuur begon, had nog geen wetenschappelijk Engels boek gelezen. Vijf jaar later, in San Diego (Amerika), hield ik hetzelfde verhaal. De omstandigheden waren gelijk, maar ik had er zó’n ander gevoel bij. Ik was enorm gegroeid en ‘nailde’ het gewoon. Ik moest denken aan een boekje dat ik ooit had: ‘Niet durven, toch doen’. Nou, dat heb ik gedaan!

En nu zit het erop: zeven jaar onderzoek en een dag per week doorbrengen aan de Universiteit Twente. Het moet allemaal nog bezinken. Maar het was een onbeschrijflijk feest om te doen en ik ben dankbaar dat deze kans op mijn pad kwam. Vlak voor het inleveren van mijn proefschrift was ik bij een lezing van schrijver Arthur Japin. Hij vertelde dat je dromen moet herkennen en volgen, ook al denk je dat het niet voor je is weggelegd. Je kunt je eigen ongelijk bewijzen. En zo is het!”

En verder…

Christel Wolterinck promoveerde twee jaar geleden op het onderwerp formatief handelen. Dit werd een manier van werken op Marianum. “Ik ga komende tijd kijken hoe we dit duurzaam verder kunnen borgen binnen de school. We willen een organisatieroutine maken van formatief handelen op alle niveaus van de organisatie. Wat we daaruit leren, deel ik graag binnen Carmel zodat iedereen hier gebruik van kan maken. 
Een tip aan alle (Carmel)scholen: gebruik de Duurzaamheidsmeter! Hij is gratis beschikbaar via pro-u.duurzaamheidsmeter.utwente.nl.”

> Lees de Nederlandse samenvatting uit het proefschrift ‘The sustainability of educational innovations’ van Anne.
> Benieuwd naar het hele proefschrift? Stuur dan een e-mail naar Anne via a.tappel@marianum.nl. 


Op de foto van links naar rechts: Christel Wolterinck, Anne Tappel, Elske van den Boom-Muilenburg en Raymond Linderhof
Fotografie: Charles Kuiper fotografie