Iedere Carmelschool is anders, en toch ‘typisch Carmel’. Dat kenmerkende, waar zit dat in? In Carmel Magazine wisselen nieuwkomers en oudgedienden op Carmelscholen hierover van gedachten. Ditmaal: hoe geven docenten en schoolleiding van het Maartenscollege vorm aan “kennis is maar de helft”? 

In gesprek bij Maartenscollege & International School Groningen

Nieuwkomer: Roel Scheepens, rector sinds augustus 2019
Vertrouwd gezicht: Nanda Koops, docent natuurkunde en scheikunde sinds 2016
Vertrouwd gezicht: Jan Willem Lentelink, docent levensbeschouwing en maatschappijleer sinds 2011
Oudgediende: Simone Hartholt, teamleider ISG en coördinator Middle Years Programme op beide scholen sinds 2007
Oudgediende: Vicky Ingram, docent visual arts en coördinator creativity, activity, service sinds 2005

Ruimte in verbinding

In het najaar van 2020 verscheen bij Carmel het kennismakingskatern ‘Ruimte in verbinding’. Dit digitale magazine gaat over wie wij zijn, onze waarden en normen, onze geschiedenis en onze verhalen. In elke editie van Carmel Magazine gaan we op een Carmelschool in gesprek over een van de thema’s uit het kennismakingskatern. Lees het katern via: kennismaken.carmel.nl. 

Op het Maartenscollege volgen leerlingen in de hele onderbouw het Middle Years Programme: een internationaal programma met ruime aandacht voor vaardigheden, persoonsvorming en sociale ontwikkeling. ‘Binnen Carmel wordt vaak gezegd dat kennis maar de helft is’, zegt Roel Scheepens, die in 2019 aantrad als rector van de school. ‘Voor mij wil dat zeggen dat kennis altijd thuishoort in een context, dat het bijdraagt aan een hoger doel, namelijk dat we met zijn allen de wereld beter maken. Dat is de benadering van het Middle Years Programme. Maar hoe maken we dat meer zichtbaar en tastbaar? Dat leek mij een mooie vraag om neer te leggen bij een professionele leergemeenschap van docenten.’

De andere helft

In een PLG leren docenten voortdurend met en van elkaar (zie kader). Op het Maartenscollege gebeurt dat dus rond het thema “kennis is maar de helft”. Nanda Koops, Vicky Ingram, Simone Hartholt en Jan Willem Lentelink zijn lid van deze PLG. Hoe kijken zij met zijn allen, een jaar na de start van de PLG, aan tegen de “andere helft” van het onderwijs? ‘Wat ik vooral belangrijk vind, is leerlingen aan het denken zetten over de persoon die ze willen zijn in de wereld’, zegt Nanda. ‘Ik geef natuur- en scheikunde en in mijn lessen heb ik het veel over de impact van wetenschap op de maatschappij. Het is tegenwoordig bijvoorbeeld heel gewoon om elk jaar een nieuw mobieltje te willen. Maar welke grondstoffen moeten daarvoor gedolven worden? Wat is er nodig om je oude telefoon te recyclen? En als je dat weet, wíl je dan eigenlijk nog wel een nieuw mobieltje of kun je er ook langer mee doen? Door kennis breed aan te bieden stimuleer ik dat leerlingen verder kijken. Welke verantwoordelijkheid heb je als mens naar alles om je heen?’

Vicky: ‘Het mooie van het MYP vind ik dat leerlingen hun ideeën ook moeten omzetten in actie. Ze doen onder meer een persoonlijk project en een maatschappelijk project, “Service as action”. Vorig jaar was er bijvoorbeeld een groepje leerlingen dat met het maken en verkopen van duurzame mondkapjes het probleem van de rondslingerende mondkapjes op school heeft aangepakt en ook nog eens 600 euro voor een goed doel heeft verdiend.’
Simone: ‘Je wilt dat leerlingen verder kijken dan hun eigen wereldje. Als school richten we de blik naar buiten: we willen onze leerlingen de wijde wereld in sturen met een beter begrip van andere culturen. Daar hoort ook bij dat ze kritisch leren denken. Ik vind het belangrijk dat leerlingen weten dat ze bij alles de waarom-vraag mogen stellen.’
Jan Willem: ‘Dat vind ik mooi gezegd, de waarom-vraag. Ik herken dat in het MYP: leren is belangrijk omdat we samen de wereld beter kunnen maken. Maar voor mij gaat er nog een tweede waarom-vraag achter schuil, een echo als het ware: waaróm vinden we dan dat we de wereld beter moeten maken? Daar zit een deur die ik als docent levensbeschouwing graag zou willen openzetten. Niet iedereen heeft dezelfde behoefte aan spiritualiteit, maar ik heb soms wel de indruk dat jongeren het verbeteren van de wereld als een zware opdracht voelen. En dan kan het mooi zijn om te ervaren dat je die verantwoordelijkheid niet in je eentje hoeft te dragen.’

In het MYP is er veel aandacht voor “de andere helft”. Wil dat zeggen dat er minder ruimte is voor kennis?
Jan Willem: ‘Binnen het MYP werk je met vier criteria en kennis is daar één van. Eigenlijk is het dus niet “kennis is maar de helft” maar “kennis is maar een kwart”. Maar in de PLG heb ik het afgelopen jaar wel geleerd dat dit niet het hele verhaal is. Want in het MYP staan de dingen niet naast elkaar, het is juist de bedoeling dat je alles integreert.’

Kennis en vaardigheden zijn één geheel en daardoor hoeft het een niet ten koste te gaan van het ander?
Simone: ‘Ja, in het MYP zit die andere helft zo ingebakken dat je die vanzelfsprekend meeneemt in je lessen. Natuurlijk
ligt het aantal uren in de onderbouw vast, en moeten we wel keuzes maken om vaardigheden een belangrijke plek te kunnen geven.’
Jan Willem: ‘Sommige collega’s hebben daardoor wel zorgen over het kennisniveau: weten onze leerlingen aan het eind van de onderbouw straks nog wel genoeg om met vertrouwen richting de Nederlandse eindexamens te gaan?’
Simone: ‘Aan de andere kant beschikken leerlingen na het MYP over goed ontwikkelde vaardigheden die ze kunnen inzetten om versneld de benodigde kennis op te bouwen. En als wij leerlingen daar op een goede manier op aanspreken, lukt dat ook. Daarmee bedoel ik dat we uitgaan van wat ze aan het eind van het MYP kunnen, niet van wat ze nog niet weten.’
Jan Willem: ‘Eigenlijk vind ik dat we de brug van twee kanten moeten bouwen: vanuit het MYP en vanuit de Nederlandse examinering, want die laatste vind ik nog erg rigide. Wij zijn klaar voor een meer flexibele aanpak van de examens.’
Simone: “Ik denk dat dit een kwestie van tijd is. Voor mijn vak, Nederlands, liggen de vaardigheden die in het Nederlandse eindexamen gevraagd worden, bijvoorbeeld helemaal niet zo ver van de vaardigheden waar de docent in het MYP aan werkt.”

Jullie hebben aan de ontwikkeling van het MYP gewerkt binnen een professionele leergemeenschap. Hoe is dat bevallen?
Nanda: ‘Als docent ben je voortdurend bezig je eigen lessen te verbeteren, maar deelname aan een PLG geeft je de ruimte om een stap achteruit te doen en een vraagstuk beter te analyseren. Mijn opdracht was bijvoorbeeld om samen met een collega te kijken hoe we het persoonlijke project, waarmee leerlingen het MYP afronden, kunnen verbeteren. We ontdekten dat er vooral verbeterpunten zaten bij de researchvaardigheden van leerlingen en de ondersteuning van docenten die de persoonlijke projecten begeleiden. Normaal doe je zo’n opdracht in een uurtje hier en een uurtje daar, maar in een PLG kun je echt meters maken. Voor mij was dat superefficiënt.’
Jan Willem: ‘Wat ik persoonlijk leuk vind, is dat je in een PLG mensen tegenkomt die normaal niet in je team zitten. Je zoekt elkaar op om rond een thema met en van elkaar te leren. Wel heb ik gemerkt dat het belangrijk is om te zorgen dat vragen niet te ver uitdijen. Wat het beste werkt, is dat leden van een PLG een concrete opdracht meenemen naar hun eigen lespraktijk, daar in kleine stapjes verbeteringen uitproberen en die weer terugbrengen naar de PLG.’

Roel, hoe zie jij als rector de toekomst van de PLG “Kennis is maar de helft”?
‘Allereerst vind ik het heel goed dat wij zelf ook doen wat wij van leerlingen verwachten, namelijk een lerende houding aannemen. Dit jaar had ik de PLG op een aantal punten om advies gevraagd en daardoor lag van tevoren vast waar de docenten mee aan de slag gingen. Dat gaat volgend jaar anders. Natuurlijk moeten ontwikkelingen passen binnen de koers van de school, maar ik denk dat er nog meer geleerd wordt als docenten in hun eigen praktijk aan de slag gaan met “de andere helft”. En als we dit gesprek dan over twee jaar nogmaals voeren, zul je zien dat die andere helft in de lespraktijk echt handen en voeten heeft gekregen. Ik denk dat je hier op school dan iets vindt wat je elders niet zo snel vindt, en dat is dat leerlingen zich echt breder ontwikkelen doordat we bewust inzoomen op “de andere helft”.’

Wat is een professionele leergemeenschap (PLG)?

Op steeds meer Carmelscholen vormen medewerkers professionele leergemeenschappen (PLG’s). In een PLG gaat het om leren van en met elkaar: medewerkers delen, onderzoeken en verbeteren in een doorlopend proces samen hun praktijk. In de PLG van het Maartenscollege werken docenten aan het thema “kennis is maar de helft”. Docenten uit de internationale stroom brachten hun ervaringen met het Middle Years Programme in. Deze PLG is tevens vertegenwoordigd in het Carmelbrede kennisplatform Kennis is maar de helft.

Wat is het Middle Years Programme?

Alle leerlingen die starten op het Maartenscollege, krijgen in de onderbouw les volgens het Middle Years Programme (MYP). Vroeger werkten alleen de International School en de tweetalige afdeling met dat programma, maar een aantal jaar geleden is het op het hele Maartenscollege ingevoerd en sinds vorig jaar doen alle leerlingen het MYP deels in het Engels. Het MYP is een internationaal onderwijsprogramma met veel nadruk op vaardigheden. Doel is jonge mensen te vormen tot creatieve, kritische en reflectieve denkers. Na het MYP gaan leerlingen verder in de bovenbouw mavo, havo of vwo of in het diplomaprogramma van het International Baccalaureate.

Meer weten?

Zie maartenscollege.nl > onderwijs.