Alle 2.800 Carmeldocenten worden vóór 2025 getraind en gecertificeerd in toetsbekwaamheid. Het is verrassend hoeveel je daar ook als ervaren docent van opsteekt, zeggen drie doorgewinterde collega’s die hun certificaat al binnen hebben. ‘Bovendien doe je het niet alleen voor jezelf. Je doet het ook om samen in de school het gesprek over toetsing te kunnen voeren.’

Onrust over de kwaliteit van de schoolexamens bij een schoolbestuur in Limburg haalde in 2018 de voorpagina’s van alle kranten. Bijna 300 leerlingen zaten een zomer lang in onzekerheid en veel jongeren moesten hersteltoetsen afleggen. Het incident zond een schokgolf door het voortgezet onderwijs. Zou dit ook bij ons kunnen gebeuren? Stichting Carmelcollege was een van vele schoolbesturen die naar aanleiding van “Limburg” besloot de eigen toetsing en examinering onder de loep te nemen. Niet uit ongerustheid, maar uit zorgvuldigheid: omdat goede toetsen bijdragen aan goed onderwijs. ‘Ons bestuur is eindverantwoordelijk voor de kwaliteit van toetsen en examens op onze scholen en heeft gezegd: we willen dat dit goed geregeld is’, aldus Wiebo Spoelstra, lid van de Centrale Directie van het Etty Hillesum Lyceum.


Wiebo Spoelstra

Deskundige of expert

Een Carmelbrede werkgroep kreeg de opdracht om zich over de kwaliteitsborging van examens en toetsing te buigen. Wiebo had al ervaring met soortgelijke trajecten in het hbo en werd gevraagd het voorzitterschap op zich te nemen. De werkgroep kwam met een advies, dat integraal is overgenomen in een bestuursbesluit. Uitgangspunt is het Toetsweb van Desirée Joosten en Dominique Sluijsmans: een model waarin verschillende aspecten van de kwaliteit van toetsing samenkomen. Bekwaamheid is één van die aspecten. ‘Kijk, iedere docent kan toetsen maken, dat hoort bij je startbekwaamheid’, zegt Wiebo. ‘Maar het is goed om een grotere ambitie te hebben. Want jouw toetsbekwaamheid is een belangrijke pijler onder de kwaliteit van toetsen en examens voor leerlingen. Daarom vraagt Carmel - voor zover ik weet als enige VO-bestuur in Nederland - van iedereen die voor de klas staat, dat zij aantoonbaar toetsbekwaam zijn op het niveau van deskundige. Daartoe organiseren we trainingen bij instellingen op locatie. Daarnaast bieden we op een centrale plek een training op expertniveau aan. Onze ambitie is dat van elke school minstens één docent per vakgroep dit niveau beheerst, plus de leden van de examencommissie.’

‘Hoe kan ik er met mijn toetsen voor zorgen dat leerlingen een goede vervolgstap zetten in hun leerproces? Dat is de richting die ik op wil, en de training heeft mij daarin bevestigd’, Fabian van Houwelingen, Twents Carmel College

Officieel certificaat

Alle 2.800 Carmeldocenten certificeren is een hele operatie. Zeker omdat het niet zomaar een traininkje betreft. Deelnemers moeten rekenen op 40 uur voor de training Deskundige Toetsbekwaamheid (5 dagdelen training en 2,5 dag opdrachten) en het dubbele voor de training Expert Toetsbekwaamheid (5 trainingsdagen en 5 dagen opdrachten). Maar toetsvaardigheid omvat dan ook veel belangrijke beslissingen, zegt Fabian van Houwelingen, docent natuurkunde en NLT aan het Twents Carmel College, locatie Lyceumstraat. Hij volgde afgelopen jaar als een van de eersten de training op expertniveau. ‘Die beslissingen variëren van “Hoe formuleer ik die ene formatieve toetsvraag zo dat ik misvattingen bij leerlingen op het spoor kom?” tot “Welke volgorde hanteren we voor de vakken in een summatieve toetsweek?”’, zegt hij. ‘Het ontwerpen van een goede toetsingsstrategie is echt wel ingewikkeld. Toetsing is nodig om sturing en motivatie te geven, maar ook om nauwkeurig de leeropbrengst en het niveau te meten. Elke beslissing kan invloed hebben op de kwaliteit van die sturing of meting.’

Eigen toetsen

Een pluspunt van de trainingen is dat je leert aan de hand van je eigen toetsen, vertelt René Hoek, die dit voorjaar de training op het niveau van deskundige volgde. René is docent lichamelijke opvoeding bij Scholengroep Carmel Hengelo, locatie Het Twickel College. Ook is hij examensecretaris en maakt als zodanig deel uit van de eerdergenoemde Carmelbrede werkgroep. ‘Naar de training neem je toetsen mee die je al hebt afgenomen en nagekeken en daar ga je met behulp van informatie uit de cursus opnieuw naar kijken’, legt hij uit. ‘Mij heeft het verbaasd hoe makkelijk ik toch verkeerde of onheldere vragen blijk te stellen. Het blijkt dat de vraagstelling nog explicieter kan en moet. Ook ben ik bewuster gaan kijken naar de verdeling tussen inzicht- en kennisvragen. De grote meerwaarde van deze training zit voor mij in de analyse. Die helpt om in de sectie het gesprek aan te gaan.’

Extern certificaat

Alle deelnemers stellen tijdens de training een toetsportfolio samen, dat bij voldoende resultaat wordt beloond met een certificaat van Cito (Deskundige toetsbekwaamheid) of de Universiteit Twente (Expert toetsbekwaamheid). Samen met RCEC, een expertisecentrum voor de kwaliteit van examinering, verzorgen deze organisaties ook de trainingen. De werkgroep is bewust met externe partijen in zee gegaan, vertelt Doriene Boezelman, die de werkgroep vanuit het bestuursbureau ondersteunt. ‘Anders ben je toch de slager die zijn eigen vlees keurt.’


Doriene Boezelman

Weerstand

Het verplichte karakter van de scholing kan zeker bij ervaren docenten de vraag oproepen “of ze het al die jaren dan niet goed hebben gedaan”. Dat is niet de boodschap die de werkgroep wil afgeven, zegt Wiebo: ‘De kwaliteit van toetsen en examens binnen Carmel is best goed. Maar het kan altijd beter, en over toetsing is veel te zeggen.’ Om mensen aan het idee te laten wennen, zijn tot nu toe eerst docenten uitgenodigd die uit zichzelf interesse hebben in een training. Een van hen is Vanessa van der Laan-Lobo, vakgroepvoorzitter Engels, lid van de examencommissie en examensecretaris op het Etty Hillesum Lyceum, locatie Het Vlier in Deventer. Zij zit al twintig jaar in het onderwijs en volgde de training op expertniveau.

‘Het is mooi om te merken dat je ook na twintig jaar in het onderwijs je eigen praktijk nog positief kan beïnvloeden’, Vanessa van der Laan, Etty Hillesum Lyceum

Het is verrassend hoeveel je daar ook als ervaren docent van opsteekt, zegt ze. ‘Natuurlijk zit niemand te wachten op extra werk. Maar nascholing is investeren in jezelf en dat kost nu eenmaal tijd en energie. Ik ben door deze training echt kritischer gaan kijken naar mijn toets- en lespraktijk. Zo dacht ik altijd dat ik duidelijk was over de leerdoelen. Maar nu blijkt toch dat ik explicieter kan zijn. Voor mij heeft deze opfrisser zeker zin gehad.’

Formatief

Uit evaluaties blijkt dat Vanessa niet de enige is: de trainingen worden overwegend als positief ervaren. De eerste cursisten hadden ook wel feedback en die hebben de trainers gebruikt om de programma’s nog beter te laten aansluiten op de behoeften. Zo komt de formatieve kant van toetsing nu beter uit de verf. Dat past bij Koers 2025, waarin de ambitie is uitgesproken om de groei die leerlingen doormaken, beter zichtbaar en merkbaar te maken. Op veel scholen komen hierover gesprekken op gang. Ook daarom is het van belang dat iedereen de trainingen volgt, vindt René Hoek: ‘Je doet dit niet alleen voor jezelf, je doet dit ook om samen het gesprek over toetsing te kunnen voeren.’ De school van Vanessa is hier actief mee bezig.
Een professionele leergemeenschap werkt onder meer aan het stimuleren van een actievere werkhouding bij vierdeklassers. Leerlingen willen weten waaróm ze iets moeten leren of weten, merkt Vanessa. ‘Dat kun je bijvoorbeeld duidelijk maken door nog explicieter inzicht te geven in de specifieke leerdoelen voor een les. Daarmee ben ik nu aan het experimenteren. Bij het onderdeel literatuur in 6 vwo heb ik extra aandacht besteed aan leerdoelen en feedback en dan blijkt inderdaad dat leerlingen meer van de les opsteken.’

‘Hier ga je echt iets aan hebben, hoe ervaren je ook bent. En als je het niet voor jezelf doet, doe het dan voor je collega’s!’, René Hoek, Scholengroep Carmel Hengelo

Duurzaam verbeteren

Het is de bedoeling dat alle Carmeldocenten voor het einde van de beleidsperiode van Koers 2025 op zijn minst het certificaat toetsdeskundige op zak hebben. ‘Maar daarmee zijn we niet klaar’, zegt Wiebo. ‘Er komen altijd nieuwe collega’s binnen die alsnog getraind moeten worden. In 2025 hopen we daarvoor onze eigen trainers te hebben opgeleid, al zal de externe certificering blijven. Ook met de andere docenten gaan we verder. Zo zijn we een platform aan het opzetten (zie kader). Want kwaliteitsverbetering is geen momentopname. We willen duurzaam verbeteren.’ De training Deskundige Toetsbekwaamheid wordt op alle instellingen een aantal keer per jaar aangeboden. Vraag je teamleider wanneer jij kunt meedoen. Heb je interesse in de experttraining? Ook dat kun je kenbaar maken aan je teamleider.

Nieuw: Platform Toetsexpert

Parallel aan de trainingen toetsbekwaamheid gaat voor toetsexperts uit Carmelscholen een platform van start. Een van de doelen is om handvatten te ontwikkelen waarmee scholen de kwaliteit van alle aspecten van toetsing inzichtelijk kunnen maken en kunnen optimaliseren. Deelnemers komen drie tot vier keer per jaar fysiek of online bij elkaar om kennis uit te wisselen, oplossingen te delen en good practices te verzamelen. Interesse? Meld je bij Christel Wolterinck (c.wolterinck@carmel.nl) of Doriene Boezelman (d.boezelman@carmel.nl).


Tekst: Suzanne Visser
Fotografie portretten: Niki Kits-Polman
Overige fotografie: stock