Is er ruimte voor iedereen?
maandag 24 april 2023
Op de foto: Ben, Sanne, Willem, Emily Diversiteit is de wet van de aarde, schreef de filosofe Hannah Arendt ooit. Niet dé mens, maar ménsen bevolken onze planeet. In de praktijk lijken we dat steeds lastiger te vinden. Hoe raken we elkaar in het woud van verschillen niet kwijt?
Vooral de persoonlijke verhalen van lhbtiq+-jongeren zijn Esmee van der Sluis (5 havo, Carmelcollege Emmen) bijgebleven van de Carmelbrede studiedag over diversiteit in december vorig jaar. Verhalen over hoe het is om als lhbtiq+-jongere te horen dat iemand op jouw school de regenboogvlag heeft verbrand. Verhalen over nare opmerkingen die je soms krijgt en over de moeite die het kost om in de klas geaccepteerd te worden. ‘Dat blijft je bij. En dat jongeren dan toch sterk blijven, toch blijven vechten om zichzelf te mogen zijn.’
Het recht om jezelf te zijn is binnen Carmel diep verankerd. Al sinds de dagen van Titus Brandsma gaat het over aandacht voor ‘elke mens, heel de mens, alle mensen’. Door het ondersteunen van bijvoorbeeld Gender & Sexuality Alliances (GSA’s) op school voegt Carmel steeds vaker de daad bij het woord. Die steun kan voor de betreffende mensen een groot verschil maken, zegt docent Anouk Kardijk van Carmelcollege Emmen. ‘De studiedag is daar een goed voorbeeld van. Ik heb die samen met leerlingen Esmee en Anna bezocht en daar zag je hoeveel het voor lhbtiq+- leerlingen betekent om op een veilig podium hun verhaal te kunnen vertellen. Ze voelden zich gehoord.’
Je zou denken dat “je gehoord voelen” geen uitzondering mag zijn. Maar dat valt tegen, zegt Esmee. ‘Op school is lang niet iedereen zich bewust van de diversiteit van mensen. En als dat wel zo is, accepteren ze niet zonder meer dat iemand anders is dan de norm. Toen ik dit jaar op Paarse Vrijdag namens de GSA achter een tafel met paarse nagellak zat, kreeg ik vervelende opmerkingen en aluminium propjes naar mijn hoofd.’ Natuurlijk hoeft zoiets niet alleen te spelen rond gender en seksualiteit. Herkomst, religie of andersoortige verschillen kunnen evengoed een aanleiding zijn. Soms overkomt het vluchtelingjongeren, soms leerlingen met adhd of autisme. Soms moslimjongeren, soms vmbo’ers, soms jongeren met overgewicht. En soms leerlingen, soms medewerkers.
Dat al die verschillende mensen evenveel recht hebben om op school zichzelf te zijn, staat voor Carmel als een paal boven water. Het zit niet alleen in het DNA van de stichting, het staat ook zwart-op-wit in de Nederlandse Grondwet en in Europese en wereldwijde mensenrechtenverdragen die Nederland heeft ondertekend. En dus hoort het, concludeert docent Anouk, bij de burgerschapsopdracht van de school om daar aandacht aan te besteden. De vraag is hoe je dat aanpakt. Ga je expliciet naast mensen of groepen staan die minder worden gezien of gehoord, zoals in het voorbeeld van de GSA’s? In de geschiedenis heeft het vaak zo gewerkt, zegt Maartje Reitsma, die scholen begeleidt bij burgerschap en participatie, en betrokken was bij de Carmelbrede studiedag over diversiteit. ‘Met aandacht breng je een emancipatiegolf op gang, tot die golf zijn top heeft bereikt en het thema kan opgaan in het grotere geheel. Overigens denk ik dat veel Carmelscholen de top nog niet hebben bereikt als het gaat om gender en seksualiteit.’
Maar er zit ook een andere kant aan. Want door een of meer groepen nadrukkelijk in de spotlight te zetten, loop je het risico andere mensen en groepen van je te vervreemden. Mensen die de aandacht voor die ene groep als ‘over de top’ ervaren of die het gevoel krijgen dat zij hierdoor in hun eigen ruimte worden beperkt. Denk aan mensen die vanuit hun geloofsovertuiging moeite hebben met bepaalde uitingen van gender en seksualiteit, en die zich door een formulering als ‘hier vieren we Paarse Vrijdag’ misschien juist buitengesloten voelen. Het is de paradox van het bevorderen van inclusie: voor je het weet, bereik je het tegendeel van wat je wilt en drijf je mensen juist verder uit elkaar.
Over de vraag hoe dat kan worden voorkomen, is de laatste jaren veel nagedacht. SIRE heeft er in opdracht van de overheid zelfs een publiekscampagne aan gewijd. Op de bijbehorende website polarisatieverlieselkaarniet.sire.nl staan praktische adviezen als: ‘Weet je dat jullie het echt niet eens gaan worden, dan is het soms beter om te zeggen: let’s agree to disagree.’ Voor professionele opvoeders komt ook uit andere hoek advies. Onderzoekers Stijn Sieckelinck en Femke Kaulingfreks raden scholen aan om in te zetten op het vergroten van de veerkracht van jongeren. In het E-zine van het platform ‘Jeugd preventie van extremisme en polarisatie’ vertellen ze wat ze daarmee bedoelen: naarmate jongeren beter leren omgaan met veranderingen, tegenslagen en complexe situaties, zullen ze minder snel extreme standpunten innemen.
Dit begint er onder andere mee dat je jongeren aanspreekt op hun verbondenheid met hun omgeving, zeggen de twee onderzoekers. Ook Maartje Reitsma ziet dit als de sleutel. Zij heeft het in dit verband over “het nieuwe wij”. ‘”Elke mens, heel de mens, alle mensen” is een prachtige basis voor een pedagogisch klimaat waarin iedereen op school wordt gezien en gehoord’, zegt zij. ‘Maar daar hoort wel een mindset bij. Als je zegt: bij ons mag iedereen zichzelf zijn, moet je dat met zijn allen uitdragen. Dat is niet alleen iets van de docent maatschappijleer.’
Op zoek gaan naar het nieuwe wij vergt vooral dat je op een andere manier in gesprek gaat, zegt Yassin Elforkani, voormalig imam van de Blauwe Moskee in Amsterdam, die scholen hierbij begeleidt. Niet om te overtuigen, maar om samen te zoeken. Socratische gespreksvormen, waarin je samen op zoek gaat naar wijsheid, kunnen helpen. ‘Maar die werken alleen als je begint bij de vraag en je eigen antwoorden loslaat’, zegt Yassin. ‘Als je oprecht nieuwsgierig bent naar elkaar. Wat maakt dat jij er zo over denkt? Wat zijn jouw ervaringen en gevoelens? Zodra je vertrekt vanuit een vooropgezet oordeel (“we moeten in deze klas meer begrip voor moslims kweken omdat veel leerlingen van hun ouders PVV-denkbeelden meekrijgen”) zal het niet lukken. Alle waarheden moeten er mogen zijn.’
Socratische gesprekken voer je meestal in een groep. Maar in veel gevallen werken een-op-een-gesprekken nog beter, vindt docent Anouk. ‘Het helpt als je praat vanuit je eigen perspectief: ik vind, ik voel. Dan voelt de ander dat er ook ruimte is voor diens ideeën en gevoelens.’ Als leerling Esmee met medeleerlingen in gesprek gaat over ruimte voor lhbtiq+-jongeren, probeert ze zich altijd in het perspectief van de ander in te leven. ‘Als die ander er bijvoorbeeld naar kijkt vanuit de bijbel, dan hebben we iets gemeen, want ik ben zelf ook gelovig opgevoed, en tóch heb ik een andere interpretatie. Zo probeer ik een bruggetje te slaan. Misschien worden we het niet eens, maar we begrijpen elkaar wel beter.’
Om elkaar niet te verliezen, adviseert Yassin om op school precies te zijn in het gebruik van taal. ‘Zeg je: “wij vieren Paarse Vrijdag” of zeg je: “we vinden het belangrijk dat leerlingen begrijpen dat iedereen anders is en dat wij respectvol met elkaar omgaan en daarom bieden we op Paarse Vrijdag ruimte aan activiteiten van de GSA”?’ Zoek naar wat je gemeen hebt, vult Maartje Reitsma aan. ‘Een GSA? Prima! Maar laat er als het even kan voor iedereen ‘een GSA’ zijn: een plek in de school waar ze mensen met gelijke passies, overtuigingen en behoeften kunnen ontmoeten. En kijk vooral wat je met zijn állen gemeenschappelijk hebt. Vertel elkaar verhalen, want in menselijke ervaringen kan iedereen zich herkennen. En maak nieuwe rituelen, die niet van de ene groep of de andere groep zijn, maar van iedereen. Zo vier je het nieuwe wij.’
In de komende nummers van Carmel Magazine vertellen verschillende mensen wat ‘ruimte krijgen’ voor hen betekent. Alvast meer lezen en kijken?
‘In mijn lokaal hangt een grote regenboogvlag Want liefde hou je niet tegen en gedogen mag We leren hier op school over verbindingswoorden Maar zonder samenhang raken we daarin verloren In gesprek met elkaar hoef je geen gelijk te krijgen Soms is het beter te luisteren en even te zwijgen Cijfer niets weg en luister naar de kids hun verhaal Verdeeldheid hoort alleen thuis in een wiskundelokaal’ (Jeroen van Goor, docent Twents Carmel College, Lyceumstraat, Instagram: @geef.acht) Tekst: Suzanne Visser Fotografie: Niki Kits-Polman
Categorieën: Nieuws Tags: Kennis is maar de helft/ Polariteit Vertoningen: 841