School is een minimaatschappij. Regels en afspraken zijn nodig voor een veilig leerklimaat. Net als in de samenleving, is polarisatie en verharding ook op school voelbaar. Het aantal incidenten neemt toe: vernieling, brandjes stichten, vuurwerk afsteken, ruzies of vechtpartijen. Op Etty Hillesum Lyceum, locatie Het Stormink, is er sinds vorig jaar een nieuw instituut: de Jongerenrechtbank. Voor en door leerlingen. Gericht op een duurzame oplossing en herstel in plaats van op straffen.

Autonoom, onafhankelijk en onpartijdig

Een Jongerenrechtbank, is dat dan met échte rechters en advocaten? Jazeker! De deelnemende leerlingen werden, na het volgen van een opleiding, officieel beëdigd door een rechter in de rechtbank van Zwolle. Na een incident komt de Jongerenrechtbank met alle betrokkenen bij elkaar voor een rechtszaak op school. De beschuldigde(n) en benadeelde(n) krijgen een advocaat en er zijn drie rechters. Iedereen werkt vrijwillig mee, met toestemming van ouders. Beschuldigden nemen hiermee verantwoordelijkheid voor hun gedragingen en willen werken aan herstel. De Jongerenrechtbank is autonoom, onafhankelijk en onpartijdig. Er komt geen uitspraak over schuld of onschuld, maar wel een herstelvoorstel. Dit voorstel is bindend voor alle betrokkenen, ook de school. Een andere manier van omgaan met incidenten dus, waarbij ze de teamleiders deels ontzorgen. 

De kracht van minderjarigen 

Frank de la Beij, docent maatschappijleer, maatschappijkunde en levensbeschouwing, begeleidt de twaalf leerlingen die deelnemen aan de Jongerenrechtbank. Hij gelooft heilig in deze aanpak. “Het is goed dat we als school werken aan autonomie en eigen verantwoordelijkheid van leerlingen. Volwassenen beseffen vaak niet dat jongeren véél meer in hun mars hebben dan ze laten zien. Ik geloof in de kracht van minderjarigen en zelfredzaamheid. Verantwoordelijkheid nemen voor je gedrag en de gevolgen zelf herstellen, levert meer op dan straffen. De zittingen en de groep jongerenrechters bevestigt dat: ze zijn onwijs intrinsiek gemotiveerd én enorm gegroeid als jongvolwassenen. Een feest om met ze te werken. Ze leren bovendien veel. Van het zien van nuances en verschillende zienswijzen, tot luisteren, doorvragen, compromissen sluiten, reflecteren en beslissen. Dit nemen ze mee voor de rest van hun leven.”

Kinderen begrijpen kinderen beter

De professionals zijn superenthousiast over hun nieuwe rol. Zo ook Vera (13), Jasmijn (14), Juliëtte (13) en Nienke (14). Jasmijn doet mee omdat ze vindt dat iedereen een tweede kans verdient. “Ik vind het leuk en fijn om mensen te helpen vanuit ‘ons’ perspectief. Kinderen begrijpen kinderen veel beter.” Vera vult haar aan: “Bovendien hoor je het verhaal nu van twee kanten. Je stelt net zo lang vragen, totdat het voor jou duidelijk is en je een goed beeld hebt.” 

Juliëtte ziet zichzelf later zelfs wel als voorzitter van een rechtbank. “Goed luisteren naar wat er gezegd wordt en de leiding nemen, dat past wel bij mij. Mijn ouders moesten vroeger best vaak naar de rechtbank vanwege hun scheiding. Dat begrijp ik nu allemaal veel beter en ik leer om meer mijn eigen keuzes te maken.” En last but not least, Nienke: “We worden een steeds hechtere groep en komen vaak samen. De helft kende ik al, maar ik heb er een nieuwe groep vrienden bij!”. Vera en Jasmijn spraken elkaar voor het eerst in de trein naar de rechtbank en zijn nu zelfs besties. 

Van dader naar adviseur

De voordelen zijn al merkbaar in de school. Een van de zaken ging om diefstal in de schoolkantine. Een aantal meiden dat helpt bij de verkoop, werd betrapt op het weggeven van of korting geven op producten. Tijdens de zitting bleek dit geen incident maar een structureel probleem. De beschuldigden boden hun uitgebreide excuses aan bij de kantinebeheerder. Na een gesprek met de school, stelden ze samen een gedragscode op en maakten ze posters om dit in de toekomst te voorkomen. Frank: “Zo maken we jongeren onderdeel van de oplossing en laten we ze zelf verantwoordelijkheid nemen. Niet gericht op straf en dus repressie, maar vooral op herstel en daarmee preventie. Dat is de kracht.” 

Meer weten over de Jongerenrechtbank? Kijk op jongerenrechtbanken.nl of neem contact op met Frank de la Beij, via f.delabeij@ehl.nl. 


Tekst: Daphne Razi
Fotografie: Niki Kits-Polman