‘Hoe vind je de steen?’ Na de rondleiding door de nieuwbouw monstert rector Johan Supèr van Carmel College Salland in Raalte de gevel. ‘Op het allerlaatste moment bleek de door de architect geselecteerde steen ongeschikt. We moesten razendsnel een nieuwe kiezen.’

Even daarvoor heeft Supèr enthousiast verteld over het in april geopende gebouw. Hoe het van inhoud naar vorm is gerealiseerd. ‘We hebben de tijd genomen om over ons onderwijsconcept na te denken. Dat kon, de voorbereiding heeft enkele jaren geduurd. Tijdens de bouw, toen onze havo en vwo elders ondergebracht waren, hebben we al volgens dat concept gewerkt. Hier gaat dat nog beter.’

Het nieuwe schoolgebouw biedt onderdak aan vijf teams, voor havo, vwo en gymnasium. Elk team heeft er een eigen domein als thuisbasis. ‘Daar heb je nagenoeg alle vakken. Alleen voor lichamelijke opvoeding, kunst & cultuur en de bètavakken ga je naar buiten. De onder- en de bovenbouw zitten op afzonderlijke verdiepingen. Ze hebben eigen pauzetijden, zodat de onderbouwleerlingen veilig kunnen rondlopen. Zo organiseer je kleinschaligheid.’

Met zichtbare trots loopt Supèr door het gebouw. Alles blinkt, er is licht en ruimte. In een hoek geeft een docent instructie, op andere plekken werken leerlingen in stilte of maken samen een opdracht. In het leercentrum kunnen ze terugvallen op een onderwijsassistent. ‘De architect, Atelier Pro uit Den Haag, heeft onze visie schitterend vertaald. Het hele proces is vlekkeloos verlopen. Mede dankzij procesbegeleider Hevo en de gemeente Raalte. Bouwen is echt teamwork.’

Bekostiging
Over het belang van een inspirerende school, voor leerlingen, docenten en de schoolomgeving, is iedereen het eens. Teamleider Huisvesting & Facilities Leo van Wijchen van Stichting Carmelcollege geeft een karakterisering: ‘Zo’n school is veilig en gezond, biedt sfeer en belevingswaarde en voldoet aan de verwachtingen van de doelgroep.’ Dat is nog niet overal het geval: in 2010 heeft Carmel de staat van 53 schoolgebouwen in kaart gebracht. ‘We hebben ook gevraagd of de scholen het primaire proces in dit gebouw goed kunnen organiseren.’ Met die informatie kunnen scenario’s worden uitgewerkt, variërend van niets doen tot renoveren, verduurzamen of nieuwbouw.

Alleen wordt de bekostiging van onderwijshuisvesting steeds meer een probleem. Deels door de te lage vergoeding per leerling. Gemeenten spelen echter eveneens een rol. Van Wijchen: ‘Die moeten zorgen voor adequate huisvesting. Maar “adequaat” is niet gedefinieerd.’ Bovendien zijn gemeenten niet verplicht huisvestingsbudgetten daadwerkelijk aan onderwijsgebouwen te besteden. In financieel krappe tijden maken ze vaak andere keuzes.

En dat begint te knellen. De Algemene Rekenkamer heeft begin 2016 in een onderzoek naar de bekostiging van schoolgebouwen geconstateerd dat het tempo van nieuwbouw “betrekkelijk laag” is, hoewel veel scholen niet zijn ingericht voor Passend Onderwijs en andere vernieuwingen. Carmel heeft, volgens het Jaarverslag 2015 ‘noodgedwongen en omwille van goed onderwijs’, meermalen uit eigen middelen soms 30-40% van de kosten bijgepast. Maar dat kan niet eindeloos. Van Wijchen: ‘Als er niets verandert, vrees ik dat we nu de laatste mooie scholen bouwen. Daarna zullen we meer moeten standaardiseren. Dat is op zich niet slecht, maar je raakt aan de ziel van de school.’

Het Twickel College
Hoe belangrijk die ziel is, blijkt uit de nieuwbouw in Raalte en de lopende nieuwbouw van Het Twickel College in Hengelo. De school heeft door plaatselijke ontwikkelingen lang moeten wachten op de vervanging van het semipermanente gebouw uit 1971. Vijf jaar geleden ging het licht op groen. ‘We konden eindelijk voortvarend aan de slag’, zegt Wim Kerkhofs, directeur onderwijs van Scholengroep Carmel Hengelo, waar Het Twickel College onderdeel van is.

Over het onderwijsconcept bestond al overeenstemming. ‘We willen een school waar leerlingen elkaar ontmoeten. Waar ze per domein gegroepeerd zijn: sport, kunst, gamma, alfa en bèta. Die profielen maken we zichtbaar in de school.’ De gerenommeerde architect Herman Hertzberger heeft het concept vertaald in tot de verbeelding sprekende vormen. Kerkhofs: ‘Hij ziet de school als een stad, waar iedereen elkaar (on)georganiseerd ontmoet. Als je staat kun je door de hele school kijken.’ Bijzonder is het hergebruik van balken en de footprint van het oude Twickel College. ‘De herkenbaarheid van de oude school is gebleven, in een compleet modern gebouw.’

Hertzberger heeft zich ook laten inspireren door het industriële karakter van Hengelo, door onder andere glas en metaal te gebruiken. Op het dak zorgen van de fabrieken afgekeken sheddaken voor licht. ‘De wijk is er ook blij mee. Net als sportverenigingen, een sportschool, een fysiotherapeut, een creatief centrum en de muziekschool. Het hele gebouw is straks een levende werkplaats.' Naar verwachting kan de nieuwbouw na de kerstvakantie worden betrokken.
 

Knelpunten
Leo van Wijchen noemt ook knelpunten: scholen waar iets moet gebeuren, maar waarvoor de oplossing mede door besluitvorming over de gemeentelijke financiering nog niet is gevonden. Dat betreft de locatie Lyceumstraat van het Twents Carmel College, het Maartenscollege in Haren, het vmbo-gedeelte van zowel het Etty Hillesum Lyceum als het Carmelcollege Emmen. ‘We doen wat we kunnen, de ambitie blijft’, zegt hij, ‘uiteindelijk willen we de beste huisvesting voor de beste prestaties!’