Op 1 augustus 2000 vond een uitzonderlijke scholenfusie plaats. Alle scholen voor voortgezet onderwijs in Deventer gingen op in één nieuwe school onder de vlag van Carmel: het Etty Hillesum Lyceum. Dat ging niet zonder slag of stoot. Wat heeft gemaakt dat mensen zich in die grote, nieuwe organisatie toch verbonden gingen voelen met elkaar? We blikken terug met betrokkenen van het eerste uur.

In gesprek bij het Etty Hillesum Lyceum*

Van links naar rechts op de foto:

Arno Jansen

• Ten tijde van de fusie conrector van het Geert Groote College met portefeuille onderwijs
• Na de fusie directeur van Etty Hillesum Lyceum locatie Het Vlier (bovenbouw havo/vwo)

Ron Oom

• Vóór de fusie docent ckv en handvaardigheid bij alle drie de fusiescholen
• Na de fusie docent ckv en handvaardigheid bij Etty Hillesum Lyceum locatie Het Vlier

Tom Morskieft

• Ten tijde van de fusie hoofd algemene zaken en onderwijs bij Stichting Carmelcollege
• Nu voorzitter van het managementteam op het bestuursbureau van Stichting Carmelcollege

Anne-Marie Bos

• Karmeliet

* Voortgekomen uit het katholieke Geert Groote College, het openbare Alexander Hegius Lyceum en de protestants-christelijke Scholengemeenschap Revius

Ruimte in verbinding

In het najaar van 2020 verscheen bij Carmel het kennismakingskatern ‘Ruimte in verbinding’. Dit digitale magazine gaat over wie wij zijn, onze waarden en normen, onze geschiedenis en onze verhalen. In elke editie van Carmel Magazine gaan we op een Carmelschool in gesprek over een van de thema’s uit het kennismakingskatern. Ditmaal ‘Ons verhaal’ op het Etty Hillesum Lyceum in Deventer. Lees het katern via: kennismaken.carmel.nl.

‘Drie scholen voor voortgezet onderwijs in Deventer, dat was er één te veel’, zegt Arno Jansen terugkijkend. ‘Maar dat was niet het enige. De problemen lagen dieper: slechte gebouwen en veel te veel vierkante meters, grote tekorten op de personele begroting, de dreiging van witte en zwarte scholen, de strijd om de zorgleerling en dat alles met de invoering van het vmbo en de tweede fase voor de boeg. Een optimaal onderwijsaanbod in Deventer en omgeving was alleen haalbaar met voldoende leerlingen voor alle schoolsoorten, profielen, sectoren en leerwegen. Alleen een aanpak die zou leiden tot één instelling, één bevoegd gezag en één directie zou alle problemen in één keer oplossen.’

Hevig verzet

Er zou echter nog heel wat water door de IJssel stromen voor het zover was. Vooral het opgaan van het openbaar onderwijs in een school onder een katholiek bestuur (Stichting Carmelcollege) lag gevoelig. De Tweede Kamer moest toestemming geven voor de uiteindelijke oplossing: de vorming van een algemeen bijzondere school met de materiële kenmerken van openbaar onderwijs. Dat wil zeggen dat het onderwijs voor iedereen toegankelijk is, dat iedereen er mag werken en dat er ruimte is voor ieders levensbeschouwing. Een lokale adviesraad bewaakt de band tussen de school en de lokale gemeenschap. 

Met de bestuurlijke oplossing waren de zorgen in Deventer echter niet weggenomen: er was hevig verzet vanuit de lokale gemeenschap en de scholen. In de personeelskamers woedden heftige discussies, zegt Ron, die op alle drie de fusiescholen werkte. ‘Wat de ander deed, werd bij voorbaat met argwaan bekeken. De openbaren waren bang overheerst te gaan worden door de normen en waarden van de “papen”: straks moeten wij ook nog dagopeningen gaan verzorgen! Andersom hadden de katholieken het idee dat iedereen in het openbaar onderwijs amoreel te werk ging. Zelf heb ik in die tijd vaak in de personeelskamer gezeten met de gedachte: waar máken jullie je druk om? Wat is er nou mooier dan dat je de kans krijgt om een scholengemeenschap neer te zetten waarin goed onderwijs voor de leerlingen voorop staat? Maar er was een heleboel ongegronde angst. We kwamen natuurlijk ook vanuit een enorme concurrentiestrijd.’

Arno: ‘De scholen vraten elkaar gewoon op. Toch waren heel veel ouders tegen de fusie. Zij wilden niet prijsgeven wat ze hadden zonder garantie dat het onderwijs in het nieuwe construct even goed zou zijn, dat de school de volle aandacht voor alle leerlingen zou hebben.’ 
Ron: ‘En er was angst dat ouders niets meer te kiezen zouden hebben.'

Met zoveel weerstand had het plan ook kunnen mislopen. Wat heeft gemaakt dat het toch is gelukt?
Tom: ‘De moed van de bestuurders en schoolleiders die voorop gingen en zeiden: dit gaan we doen, want dit is de manier om voor alle leerlingen in Deventer het allerbeste onderwijs te maken. En die in bijeenkomsten tegelijkertijd empathie toonden voor de beleving van de medewerkers en de ouders. Plus het feit dat de plannen gewoon heel goed waren doordacht en uitgewerkt.’

En toen de fusie eenmaal een feit was?
Arno: ‘Toen had het havo/vwo drie jaar de tijd om het samengaan van bestaande afdelingen op de aangewezen locaties voor te bereiden. Maar in het vmbo was de nood zo hoog, daar moest iedereen vanaf dag één - bóem – samen aan de bak. Leerlingengroepen werden samengevoegd, docenten en praktijklokalen moesten verhuizen, aan ouders en leerlingen waren veel toezeggingen gedaan, er speelden grote onderwijskundige veranderingen. Het vmbo had een moeizame start en is lang blijven worstelen. De knip tussen onder- en bovenbouwscholen die in het havo/vwo een succes was, bleek daar niet te werken. Sinds een paar jaar zijn er doorlopende vmbo-trajecten voor leerlingen en binnenkort krijgt het vmbo een fraai, nieuw gebouw.'

Wanneer begonnen de beelden, die groepen medewerkers van elkaar hadden, te veranderen?
Ron: ‘In het havo/vwo gebeurde dat toen docenten de tijd kregen om in de vaksecties aan elkaar te wennen en samen de nieuwe plannen uit te werken. Ineens bleken die nieuwe collega’s helemaal niet onaardig te zijn. We hadden allemaal hetzelfde doel - het best mogelijke onderwijs - en plotseling was het niet moeilijk meer om elkaar als collega’s te gaan zien. Na drie jaar was het eigenlijk een verademing toen het moment van samengaan daar was.'

Waar kwam dat door?
Arno: ‘Als ik kijk naar Het Vlier, een van de scholen na de fusie, dan kwam het doordat we de docenten in goed georganiseerde vakgroepen, binnen het concept van de school, echt de baas over het onderwijs hebben gemaakt. Docenten kregen veel vrijheid om binnen het concept de regie over de ontwikkeling van hun eigen vak op te pakken.’
Tom: ‘De gedachte was: mensen maken de school en de organisatie is er om hen te ondersteunen. Die gedachte is later heel belangrijk geworden binnen Carmel. Deventer heeft ons in dat opzicht als stichting echt gevormd. Voor ons was deze fusie het sluitstuk van een lange periode van fusies tussen Carmelscholen. Daarbij was ons uitgangspunt steeds dat Carmel medeverantwoordelijk is voor de best mogelijke voorzieningen in een streek of stad. Deventer was het ultieme voorbeeld. Elementen uit het “fusieboek” van Deventer zie je nog steeds binnen heel Carmel terug: hoe je bestuurt, hoe je de bedrijfsvoering inricht. En hoe je omgaat met identiteit. Ik kan me over dat laatste nog een indringend en inspirerend gesprek herinneren met een werkgroep met mensen van de drie scholen. Dat heeft effect gehad op hoe wij binnen Carmel nu aankijken tegen waardengericht onderwijs. De overtuiging dat we er voor álle leerlingen willen zijn, is daar gevormd. Hoe vaak zeggen we binnen Carmel nu niet tegen elkaar: ‘elke mens, heel de mens, alle mensen’? Het was in Deventer dat die uitspraak echt beeld en geluid heeft gekregen.’

Is in de nieuwe scholen, bijvoorbeeld op Het Vlier, nog iets van de eigenheid van de voorloperscholen te herkennen?
Arno: ‘Het Vlier is - maar dat zeg ik als voormalig directeur - een mooie combinatie geworden van intellectueel sterk zijn en heel goed kijken naar kinderen. Op het Geert Groote College was kennis ontzettend belangrijk, op het Alexander Hegius was een grote leerlinggerichtheid en op Het Vlier vloeien die zaken als vanzelf in elkaar over. Diplomakwaliteit is belangrijk, evenals empathie en kijken naar wat leerlingen nodig hebben.’
Ron: ‘Bij de oudere garde komen de verschillen nog wel eens ter sprake als het over collega’s gaat: ‘ja, maar dat is een echte Reviaan’ of ‘dat is een echte Alexanderdocent’. Maar nieuwe collega’s weten niet beter. En zoals ik zei, we vinden elkaar allemaal op het doel: het best mogelijke onderwijs voor leerlingen.’

Met bijna vijfduizend leerlingen, vijfhonderd collega’s en vijf scholen is het Etty Hillesum Lyceum een heel grote instelling. Hoe voelen mensen daar verbinding mee?
Arno: ‘De vijf scholen zijn familie van elkaar, maar kun je een band hebben met vijfhonderd familieleden? Dat zijn wel heel veel collega’s. Mensen voelen de verbinding met de school waar ze werken en onderhouden goede contacten met andere collega’s in de onderwijsketen. Ze weten van elkaar wat ze doen en daardoor is de aansluiting tussen onder- en bovenbouw gewaarborgd.’
Tom: ‘Je bent er in eerste instantie voor jouw leerlingen. Dat idee past bij Carmel. Er is bij ons een hoge mate van subsidiariteit: het zoeken naar de kleinste en minst ingrijpende manier om iets te bereiken. Als school los je de dingen waar mogelijk zelf op, ondersteund door de stichting. Werk je samen, dan is dat omdat je het wilt.’
Arno: ‘Het Etty Hillesum Lyceum is natuurlijk wel een bijzondere combinatie van lokaal en centraal. Eén instelling voor de hele stad, met relatieve autonomie voor de scholen, zonder rivaliteit.’
Tom: ‘Uitgaan van je eigen kracht zonder je af te zetten tegen een ander. Ook dat past bij Carmel.’

Wat beluistert karmeliet Anne-Marie Bos in dit verhaal?
‘In het gesprek hoor ik hoe elke betrokkene een eigen stukje van het gemeenschappelijke verhaal vertelt. Deze scholenfusie van Deventer laat zien hoe grote verschillen met veel inzet toch overbrugd kunnen worden door te kijken naar wat verbindend is. Hier was de verbindende factor de zoektocht naar het beste onderwijs voor elke leerling. Ik denk dat dat werkelijk verbindend is: dat we geen van allen weten, maar zoeken. Het vraagt moed om die weg te gaan, maar het levert ook veel op.’


Tekst: Suzanne Visser
Fotografie: Marty van Dijken