Voor niets gaat de zon op

Het is handig, goedkoop en bijna onmisbaar. Ik maak er dan ook volop gebruik van, zo plaats ik blogs op LinkedIn, maak ik fietsevenementen van mijn fietsclub aan op Facebook en navigeer ik in de auto met behulp van Google Maps. Ook veel plezier heb ik van Marktplaats, en dan vooral wat de omwonenden te koop aanbieden. Niet dat ik interesse heb in de spullen van de buurman, maar omdat ik nieuwsgierig ben naar wat hij op marktplaats zet. Het zijn allemaal bijzonder handige producten, geleverd door enkele techgiganten. Platformisering werd het genoemd door hoogleraar Van Dijck en ze vermeldde er de kenmerken van, te weten digitalisering, dataficering en commercialisering. Prof. dr. José van Dijck is universiteitshoogleraar media en digitale samenleving aan de Universiteit Utrecht en is (co-)auteur van het boek De Platformsamenleving. Afgelopen vrijdag mocht ik bij haar een college volgen en dat zette me aan tot deze blog.
 
Ook op school maken we volop gebruik van die handige digitale tools. Het maakt het werk van de docent efficiënter, de mogelijkheden om te variëren en differentiëren nemen toe, net als het betekenisvol contact tussen docent en leerling. Even een digitale quiz doen, een YouTube-filmpje bekijken of leerlingen een internet research laten uitvoeren, etc. Meestal doet de leerling dat op zijn eigen device, waar de leerling met het privéaccount is ingelogd. Zonder dat je het in de gaten hebt, voorzien de leerlingen de platforms van data over het leren op school (formele data) en loopt dit door elkaar met het privéleven (informele data). Door die data te koppelen, kunnen de platformproviders er een commercieel slaatje uit slaan en oefenen ze onzichtbare sturing uit op ons leven. Van Dijck schetst een strijd om publieke waarden in een online wereld en dat die strijd grotendeels al verloren is. Een aantal gegevens is nog niet weggegeven, zoals biomedische gegevens.
Voor niets gaat de zon op, zo ook bij het gebruik van die handige gratis tools op de platforms. Hier betaal je met persoonlijke data. Dat weten we eigenlijk wel, alleen al door alle persoonlijke advertenties die je naderhand ontvangt.
 
In mijn tienertijd ontving ik - net als de andere kleinkinderen - vaak brieven van de oude opa Mobach: Als ik de eerste zin las, wist ik altijd al waar de brief zou eindigen: "Wat doe je eigenlijk op zondagmorgen? Uitslapen? Probeer eens een kerkbezoek op zondagmorgen, je weet nooit wat je er opsteekt." Dat gevoel zou je ook kunnen krijgen als je deze blog leest. 
Het betalen met data staat haaks op onze waardes zoals privacy, autonomie en zeggenschap. Het advies van mijn opa om de kerkgang weer op te pakken heb ik in de wind geslagen. Maar het bewust zijn en blijven van onze waardes, dát was zo’n gek idee nog niet. Hoe ga jij hiermee om?