Nuance aanbrengen is een belangrijk onderdeel van de voorbereiding op de mondelinge toets Engels voor 5 havo. De toets bestaat onder andere uit een onderdeel gespreksvaardigheid, waarbij men in tweetallen in gesprek gaat over een maatschappelijke stelling. ‘School moet pas om 10.00 uur starten’ of ‘Iedereen moet het recht hebben om anderen te kwetsen’, zijn mooie stellingen waar ze de tanden in kunnen zetten. Het mooie van deze leeftijd is, dat zulke discussies wél in 5 havo, maar in 4 havo vaak nog niet uit de verf komen (zeker niet in het Engels). In de vierde is het leven nog lekker zwart-wit; mensen en situaties zijn stom of leuk, er zijn geen tinten grijs. Ergens in dat veertiende of vijftiende levensjaar merk je echter dat het leven niet zo in elkaar steekt. Sommige ‘stomme’ mensen blijken ineens aan jouw kant te staan, en die ‘leuke’ vriend blijkt bij nader inzien tóch niet altijd zo’n prettig persoon.

Empathie vs. apathie

De uitdaging is om ‘on the one hand…, on the other hand’ toe te passen. Herkenbaar, collega’s? Bij bijna alle vakken komt dit zo nu en dan wel aan de orde. Tijdens het bespreken van maatschappelijke thema’s merk je dat jongeren zo heerlijk ongenuanceerd en kortzichtig kunnen zijn: ‘Dat vind ik gewoon’ of, nog erger, ‘Dat is gewoon zo’. Ergens rond dat veertiende of vijftiende levensjaar krijgen ze echt interesse in de wereld, die iets verder reikt dan hun eigen stad, dorp of omgeving. Onlangs besprak ik in mijn 4 havo-klas de vreselijke gevolgen van de aardbeving in Turkije en Syrië. Hoewel sommige leerlingen zeer empathisch reageerden, was een groot deel voornamelijk apathisch in hun reactie. Ik neem het ze niet kwalijk, sterker nog, het is best verstandig om te proberen niet het leed van de wereld op je schouders mee te dragen. Ik vraag me wel af hoe dichtbij een ramp zou moeten zijn om ze echt mee te laten leven met de ellende van de slachtoffers. 

Moet er eerst een aardbeving, overstroming of tsunami over Deventer of over onze school heen komen, voordat we geschokt zijn? Moet het water ons letterlijk aan de lippen staan, de radioactieve straling tot in onze huizen doorstralen, de bommen kraters in onze tuinen achterlaten? Is er dán een moment dat we ons realiseren hoe schrijnend de situatie is, en is er dan ruimte om te beseffen dat bijvoorbeeld de Turken, Oekraïners, Syriërs, Jezidi’s, Palestijnen of Oeigoeren onze actiebereidheid konden gebruiken toen zij het keihard nodig hadden? Staan er dan mensen, reddingsacties, bevolkingsgroepen voor ons klaar, als wij het nodig hebben? In dezelfde mate als wij voor hen klaarstaan?

Nuance als dooddoener

Nuance betrachten, zeker is dat nodig. De ellende in de wereld is niet te stoppen met een giro 555-actie en we doen er sowieso mensen mee tekort. Hulp komt soms niet of te traag op gang, sancties treffen meestal de gewone man, nauwelijks het regime. Je kunt je niet verantwoordelijk voelen voor alle ellende in de wereld, het leven gaat door, we hebben onze eigen sores te behappen. Allemaal nuanceringen, maar ook dooddoeners, die meelevendheid en actiebereidheid doen verlammen. Is apathie ook een nuancering? Laten we niet cynisch worden, onder het mom van ’de wereld gaat toch wel naar z’n grootje’. Mensen in het onderwijs zijn per definitie idealisten, we geloven in het goede van de mens en in goed doen voor anderen. We hebben juist nuance nodig om de mooie dingen in het leven óók te blijven benadrukken. De spontane acties na de aardbeving, de bereidheid van zoveel leerlingen en collega’s die geld doneerden, medewerking verleenden, een veiling organiseerden of een inzamelingsactie op poten zetten. Dat zijn hartverwarmende initiatieven, die ons dichter bij elkaar brengen. Niet de last van de wereld op de schouders dragen, maar ook niet apathisch reageren op de ellende van anderen; dát is een grote uitdaging in het leven. Hopelijk maken we het zo min mogelijk mee. Blijf de nuance zien.

Olaf Koot, docent Engels en mentor