Toen ik, ruim 35 jaar geleden, als docent Nederlands werkzaam was op de Carmelschool Sint Canisius in Almelo, begeleidde ik een werkgroep met leerlingen. Deze werkgroep ging eens in de twee weken ‘s middags met elkaar aan de slag met levensbeschouwelijke zaken, zoals: hoe kunnen we onze school leefbaar en gezellig houden, op welke manieren kunnen wij als leerlingen nog meer invloed krijgen op het dagelijks leven in de school zodat het nog meer een “thuis” wordt? Ja, deze vragen speelden toen ook al.

Is dit nu later?

Deze werkgroep kreeg de naam ‘Geloven in de toekomst’. In die tijd gaf deze positief gestemde titel ons gevoel goed weer. Want ja, wij - optimistisch als wij waren - geloofden in de toekomst. Maar denkend aan een lied van Stef Bos ‘Is dit nu later?’ met de ironisch getinte oneliner “Jullie kunnen alles worden, als je maar je huiswerk maakt”, denk ik daar nu toch iets anders over.
Nu, november 2021, merk ik bij het schrijven van deze blog dat deze titel bij mij minder goed valt. Van de punt achter deze titel zou ik vandaag sowieso een vraagteken maken... 

Iets in mij zegt me dat we anders tegen deze wereld aan zijn gaan kijken. We zijn nu meer gepolariseerd in zij en wij en we komen veel onmacht tegen. Dit uit zich in vormen van zinloos geweld of vaak nog toepasselijker: in onzinnig geweld. Zo werd er tijdens rellen afgelopen weekend nog een steen gegooid door de ruit van een rijdende ambulance. Daarnaast verontschuldigen mensen in de politiek zich regelmatig voor uitspraken, die ze hebben gedaan, voor fouten die ze hebben gemaakt. Of nog erger: voor leugens die ze verteld hebben. Hoewel ze dat zelf niet met deze woorden omschrijven. En ja, er zijn nog steeds mensen – misschien wel politieke partijen zelfs –, die klimaatverandering maar een verzinsel vinden. Aan de andere kant worden bepaalde partijen nu gelukkig toch wakker geschud en geven zij toe dat er toch écht iets substantieels in onze levenshouding zal moeten veranderen. Dat er meer is dan alleen maar economie. En dat economie zich meer zal moeten gaan richten op bescherming en dus duurzaamheid van onze aarde.

De ander

De toekomst...  Hij komt ongevraagd toch naar je toe. Je kunt er wel voor wegkijken, maar hij is er altijd. Morgen, maar ook nu. De toekomst komt in alle vormen naar je toe: in het journaal, in de krant en in de sociale media. Maar ook gewoon in de medemens.
In de medemens, die je ontmoet en die je vragend aankijkt. En die je misschien wel aanspreekt met een vraagteken, naast de vele uitroeptekens die wij elke dag ervaren bij medemensen, die ‘helemaal zeker weten dat’, die demonstreren voor of tegen...

Die vragende mens, de ander, moet je echter wel willen of kunnen ontvangen. Dat dit in het huidige tijdsgewricht niet altijd makkelijk is, beschrijft de Joodse filosoof Emanuel Levinas (1906-1998): “Doordat het westerse denken zó vastzit in de ratio van het ik, wordt dat allesoverheersend en raakt de ander daarin snel vergeten.” 
Maar misschien is het zo dat in die vragende mens, de Ander, ook wel het goddelijke verschijnt. Levinas beschrijft dit in de ontmoeting met het ‘Gelaat van de Ander’, die jou oproept tot antwoorden, tot handelen.

En om hier met een citaat van de naamgever van mijn huidige school, Dietrich Bonhoeffer, te eindigen: “Misschien is er geen gevoel, dat groter geluk geeft, dan dat men voor de andere mensen iets kan betekenen.”* Soms komt deze uitspraak ons misschien niet zo goed uit, maar toch. 

Is dit trouwens niet passend voor ons, docenten, die in onze scholengemeenschappen elke dag weer werken met jongeren, die hier en straks in de toekomst een fijne plek willen krijgen?

Sluit ik deze blog gelukkig toch nog hoopgevend af... 

Peter van Lange, docent
 

*Bonhoeffer, D., Verzet en overgave, Ten Have Utrecht, mei 2017